Dünyanın ilk Kapalı Çarşısı

Keşke ülkemizdeki tüm esnaf pazarları bu estettik ve ciddiyette olsa! Günümüzün Modern AVM'leri...

Dünyanın Big Bazar ya da Grand Bazaar diye tanıdığı İstanbul Beyazıt'taki Kapalı Çarşı, yüzyıllar öncesinden ecdadımızdan bize bıraktığı en büyük mirastır şimdilerin ucube diyebileceğim modern AVM'leriyle karşılaştırırsak!..

Tarihçilere göre, bu büyüklükte ve yapısal anlamda dünyanın ilk “altın çarşısı” ya da diğer adıyla Oryantalist Şark Pazarı, Beyazıt Kapalıçarşı’dır.
İstanbul'un 550 yıllık tarihe sahip en eski çarşısı olan Kapalıçarşı: 64 cadde ve sokağı, iki bedesteni, 16 hanı, 22 kapısı ve yaklaşık 3600 dükkânı ile dünyanın en eski ve büyük çarşısı olmanın yanı sıra, yılda 150 milyon ziyaretçisiyle dünyada en çok ziyaret edilen çarşı olma özelliğini de taşıyor.

Anadolu coğrafyasında Ahilik kurumu 850 yıl önce bu toplumun ekonomik, sosyal, kültürel hayatını tanzim etmiş, kurallar koymuş ve günümüze kadar yaşatmıştır. Kültürel kodlarımızdan biri olan Ahilik, Yunus Emre, Hacı Bayram Veli, Hacı Bektaş Veli, Mevlana, Ahi Evran gibi bilim, inanç ve örgüt liderleriyle kurulmuştur. Onların amacı mutlu insanı oluşturmaktı. Böylece Ahilik tam anlamıyla bunu başarmış olup, hem bu dünyanın kurallarını hem de manevi dünyamızın huzuruyla birleştiren bir iş hayatı oluşturmuştur.
İşte günümüzde bu Ahi kültürünün devam ettirildiğinin en bariz örneğini İstanbul Kapalıçarşı’da görmeniz mümkündür.
İstanbul Fatih ilçesinin Beyazıt semtinde yer alan Kapalıçarşı'nın temeli 1461 yılında atılmıştır. Dev ölçülü bir labirent gibi, 40.000 metrekarede 64 kadar sokağı, 4.000 kadar dükkânı ile Kapalıçarşı, İstanbul’un görülmesi gereken, benzersiz bir merkezidir. Adeta bir şehri andıran, bütünü ile örtülü bu site zaman içerisinde gelişip büyümüştür. İçinde son zamanlara kadar 5 cami, 1 okul, 7 çeşme, 10 kuyu, 1 akarsu, 1 sebil, 1 şadırvan, 21 kapı, 17 han vardı. Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılmıştır. 15. yüzyıl'dan kalan kalın duvarlı, bir seri kubbe ile örtülü eski iki yapının etrafı sonraki yüzyıllarda, gelişen sokakların üzerleri örtülerek, ekler yapılarak bir alışveriş merkezi haline gelmiştir. Geçmişte burası her sokağında belirli mesleklerin yer aldığı ve bunların da, el işi imalatının (manifaktür) sıkı denetim altında bulundurulduğu, ticari ahlak ve törelere çok saygı gösterilen bir çarşı idi. Her türlü değerli kumaş, mücevherat, silah, antika eşya, konusunda nesillerce uzmanlaşmış aileler tarafından, tam bir güven içinde satışa sunulurdu. Geçen yüzyılın sonlarında deprem ve birkaç büyük yangın geçiren Kapalıçarşı eskisi gibi onarılmışsa da, geçmişteki özellikleri değişikliğe uğramıştır.

Bütün dükkânların genişliği aynı olacak şekilde inşa edilmiştir. Her sokakta ayrı ürünün ustaları loncalar halinde bulunurdu (yorgancılar, terlikçiler vs.) Satıcılar arasında rekâbet kesinlikle yasaktı. Hatta bir usta, tezgâhını dükkânın önüne çıkarıp kalabalığa göstererek ürün işleyemezdi. Ürünlere devletin belirlediğinden yüksek fiyat konulamazdı.
Üç padişahın dönemine rastlayan Osmanlının yaptığı bu çarşı, emsali bulunmayan mimari yapıda ve ticari, ahlaki özelliğe sahiptir.

* Tüm dükkanlar aynı ebatta yapılmıştır ki, esnaflar arasında haksızlık olmasın diye.
* Dükkân önünde tezgâh açtırılmazmış ki, müşteri çalması olmasın diye.
* Cuma günleri esnaf dükkânını kapatmadan namaza giderdi.
* Ramazan ayında Müslüman esnafa saygıdan, gayrimüslim esnaf da dükkânını kapalı tutardı.
* Borç altın alış verişi çek senetle olmaz, sözle olurdu; “Cuma gününe kadar 10 kilo altın” diye alınmışsa o Cuma günü altın sahibine verilirdi. Sözünde durmayan esnaf bu çarşıda barın almazdı. Ve hala da öyledir.
* Kapalıçarşı’da ilk hırsızlık, çarşının ilk açıldığı zamanlarda olmuştur. Hırsızlığı yapanlar yine o hırsızlığın yapıldığı cadde üzerinde asılmışlardır. O günden günümüze de kayda değer bir hırsızlık olmamıştır.
* Tapusu olmadan 5-6 kuşak, 151 yıldır süren dükkanlar vardır.

Ekonomideki belirleyici gücünü günümüzde de önemini koruyan Kapalıçarşı, dünya serbest altın borsası (ayaklı borsa) ve serbest piyasanın Kapalıçarşı'da doğduğu ve kendi adıyla özdeşleştiği bilinmektedir. Günümüz büyük Alışveriş Merkezi (AVM) ne inat, Kapalıçarşı 550 yıl önce kurulan dünyanın ilk ve en büyük çarşısıdır ve hala da bu özelliğini korumaktadır.

Dünyanın en büyük iş merkezidir.

Dünyada 3600 iş yeri olan başka bir çarşı yoktur. Var olan işyeri topluluğu çarşılarının ise hiçbir özelliği Kapalıçarşı’ya benzemez. Çünkü tarihi, kültürel ve içindeki esnafın gelenek ve göreneklerini barındıran kültürü var. Hala Osmanlı'dan kalan Ahilik sistemi burada devam etmektedir. Hala güvene ve söze dayanan alışveriş devam ediyor.

Kapalıçarşı’da güvene dayalı ticaret vardır.

Dünyanın hiçbir yerinde güvene dayanan alışveriş yoktur. 10 kilo 20 kilo altın, bin dolar verir, 'şu gün, bu gün vereceğim' diye esnaflar arasında devam eden bir ticaret var. Dünyanın hiçbir yerinde bu yoktur. Resmi evrakla yapılır. Burada oturmuş bir sistem vardır. AVM'lerde markalar ve kartlı alışveriş vardır.

Yılda 150 milyon kişi ziyaret ediyor.

Kapalıçarşı'nın tarihi ve kültürel özelliğinden dolayı günde 500 bin kişi ziyaret etmekte, senede kapalı günler hariç 300 gün üzerinden hesaplandığında, 150 milyon kişinin ziyaret ettiği anlamına geldiğini söylemek mümkündür.
2010 senesinde turistlerin en çok ziyaret ettiği yer Kapalıçarşı olmuştur. Böylece Dünyada birinci olarak ilk sıraya yerleşmiştir.
Kapalıçarşı'da 25 binden fazla kişi çalışmakta ve yaklaşık 100 bin kişi buradan ekmek yediği bilinmektedir. Atölyelerdeki ustalar, çıraklar ve tezgâhtarlarla devasa bir iş merkezidir Beyazıt Kapalıçarşı.

Dünyada emsali olmayan bu güzel Tarihi Pazarı restore ederek 550 yıl öncesinin orijinaline döndürelim. Zira, elimizde kalan bu tür ecdat yadigarı tarihi eserlerimiz, geçmişimizden geleceğimize köprüdür.
Dünyanın en önemli kültürel ticari mirasına sahip olduğumuzun kıymetini iyi bilelim. 2008

Mehmet Ballı 2011

Not: Bu makaleyi ancak kaynak göstererek kullanabilirsiniz.